✍️ یادداشتم در شماره
امروز روزنامه قانون
▪️ 1)
قصه‌بافی و مومی‌کردن مرزهای اخلاقی به‌منظور توجیه ریاکاری و فساد، در کنار «بزه
خردمندانه» (بزهکاری بر اساس سنجش سود و زیان بزه؛ آیا گیر می‌افتم؟ اگر گیر بیفتم
چقدر جریمه می‌شوم؟ با این حال عاقلانه است، تقلب و فسادی انجام دهم؟)، از جمله
مهم‌ترین عوامل بروز ریاکاری و فساد است. دن آریلی (در کتاب «پشت پرده ریاکاری» به
ترجمه رامین رامبد)، به سابقه تحقیقات میدانی خود در این باره پرداخته است. او در
این کتاب (صفحه 46) نوشته هنگامی که از مردم می‌پرسد چطور می‌توانیم از میزان جرم
در جامعه بکاهیم، معمولا توصیه به حضور بیشتر پلیس و مجازات‌های سخت‌تر را می‌شنود،
یا «هنگامی که از مدیران ارشد شرکت‌ها می‌پرسم که برای حل مشکل دزدی درونی،
کلاهبرداری، اضافه‌ادعا در صورت هزینه‌ها، و خرابکاری (چه می‌شود کرد؟)، معمولا
سخن از وارسی‌های دقیق و سیاست‌های سختگیرانه عدم تحمل به میان می‌کشند.» او ادامه
می‌دهد: «چندان مدرکی از چاره‌ساز بودن این راه‌حل‌ها در دست نیست.» دن آریلی سپس
به نتایج پژوهش‌های خود و همکاران‌اش اشاره و اضافه می‌کند: «آزمایش‌ها نشان می‌دهند
انجام کاری به سادگی یادآوری معیارهای اخلاقی در هنگام غلیان وسوسه، می‌تواند به
کاهش چشمگیر رفتار ریاکارانه بینجامد و عملا جلوی آن را بگیرد.»
▪️ 2)
«فساد مثل اژدهای هفت سر افسانه‌هاست. یک سرش را که می‌زنی با شش سر دیگر حرکت می‌کند.
از بین بردنش آسان نیست. برخورد با کسانی که منتفع از فساد هستند، کار بسیار سختی
است ولی حتما باید انجام بگیرد»، از جمله واضح‌ترین تعبیر و توصیف‌ها درباره فساد
است که رهبر انقلاب به کار برده‌اند.
شورش
در عمل و کلام علیه فسادِ دامن‌گیر و به تعبیر کسانی: علیه «فساد سیستماتیک»، در این
سال‌های اخیر بسیار شایع شده است. همزمان، محصول عمل دستگاه‌‌های عریض و طویل
نظارتی، با همه گستردگی تلاش‌های انجام شده، رضایت خاطری فراهم نکرده است؛ این را
به راحتی از ادامه اعلام نارضایتی از فساد (عموما منتج به ناکارآمدی) توسط خواص و
عوام می‌توان استخراج کرد.
▪️ 3)
چاره چیست؟ «یادآوری معیارهای اخلاقی»، آن‌گونه که نویسنده کتاب «پشت پرده ریاکاری»
به آن اشاره و تاکید دارد، چقدر می‌تواند مانع فساد شود؟ شاید شما نیز از زمره
کسانی باشید که مشکل جامعه ما را، نه فراموشی قبح فساد و دغل و زشتی میل‌وحیف
منابع در دسترس (اعم از منابع معنوی و مالی)، بلکه رایج بودن «توجیه» فساد بدانید؛
همانی که پیش‌تر به «قصه‌بافی» و «مومی‌کردن مرزهای اخلاقی» از آن، در صدر همین یادداشت،
نام برده شد.
▪️ 4)
«شرایط خاص» یکی از مهم‌ترین دستاویزها برای «مومی‌کردن مرزهای اخلاقی» و جابجایی
آن به نفع انجام دغل و فساد است حتی در حضور و تکرار و یادآوری معیارهای اخلاقی.
محیط رشد برای «شرایط خاص»، از جمله در استیلای توهم توطئه مهیا می‌شود؛ «همه در
حال توطئه علیه ما هستند، ما در محاصره نیروهای شیطانی قرار گرفته‌ایم، ناچاریم
چندتایی گناه مرتکب شویم تا «حفظ» شویم!» ایوان کراتف - رییس بنیاد استراتژی‌های لیبرال
در صوفیه (بلغارستان) – چند ماه پیش در نیویورک‌تایمز نوشته: «در جهان‌بینی‌ای که
بر اساس نظریه‌های توطئه شکل گرفته است، رهبران سیاسی می‌توانند از زیر بار مسئولیت
تصمیمات نادرست‌شان بگریزند و صرفا دشمنان قدرتمند فرضی نامرئی را مقصر بخوانند که
علیه آن‌ها توطئه می‌چینند. دلیل این که سیاست نظریه توطئه خطرناک‌تر از سیاست ایدئولوژیک
است (و فراموش نکنید که قرن بیستم نشان داد که ایدئولوژی‌های افراطی مهلک هم چقدر
می‌توانند خطرناک باشند) این است که نظریه توطئه می‌تواند در توضیح رخدادها و مقصر
آن‌ها جذاب و خیره‌کننده باشند ولی آن‌ها فاقد هرگونه بینشی برای آینده یا ادعایی
درباره جهان مطلوب ما هستند. ایدئولوژی‌ها انسان‌های متعصب تندرو می‌سازند ولی
مخالف و معترض هم می‌سازند ... نظریه‌های توطئه مخالف نمی‌سازند، بلکه زامبی‌هایی
می‌سازند که یا میلی برای به چالش کشیدن رهبران سیاسی ندارند یا معذب‌تر از آن‌اند
که چنین کنند. هویت مبتنی بر نظریه‌های توطئه، نیاز به انتقاد از خویش را از بین می‌برد.»
▪️ 5)
وقتی راه انتقاد از خویش (نوعی) بسته شود، مرزهای اخلاق و قانونِ مومی‌شده، به
راحتی به نفع توجیه فساد و دغل جابجا می‌شوند. در چنین حالتی، راه فساد بسیار
هموار خواهد شد؛ فسادی که حتی «تقدیس» می‌شود، چون ضروری است، چون علیه توطئه
دشمنان در مقطع حساس کنونی است. اصطلاح «کاسبان تحریم» از جمله، درک این مفهوم را
آسان‌تر می‌کند.
پیوند به روزنامه: +
پی.دی.اف صفحه: +
