چهارپاره – 124 / «کلمه قبیحه آزادی»

 (1)

میرزا حسین‌خان سپهسالار، صدراعظم اصلاح‌طلب ناصرالدین شاه بود؛ و البته فقط برای دو سال. تأسیس دارالشورای کبری، تأسیس پستخانه و انتشار تمبر پستی، تقویت دارالفنون، تأسیس مدرسه و مسجد سپهسالار، انتشار روزنامه‌های وقایع عدلیه، نظامی، مریخ، وطن و یک سالنامه، استخدام مشاورین و متخصصین اتریشی برای اصلاح امور مالی دولت و بهره‌برداری از معادن را از جمله اقدامات او برشمرده‌اند. او همچنین برای تعیین واضح حدود اختیار حکام و تکالیف آنان، قانون مجلس تنظیمات را در 47 ماده به اجرا در آورد. در دوره او برای اولین بار کلاس‌های آزاد فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی، پزشکی، تاریخ، جغرافیا و زبانهای خارجه برای عموم دایر شد. او توانسته بود موافقت ناصرالدین شاه را برای امتیازنامه ناکام رویتر اخذ کند (برای مطالعه بیشتر از جمله می‌توانید به کتاب "اندیشه ترقی و حکومت قانون" از فریدون آدمیت و "سنت و مدرنیته" از صادق زیباکلام مراجعه کنید).

.

(2)

برخی درباریان و روحانیون، هر کدام به دلایلی، مخالفان جدی سپهسالار بودند. در بین درباریانِ مخالف ظلّ‌السلطان، پسر ناصرالدین شاه که به ددمنشی شهره بود، و در بین روحانیون حاج ملاعلی کنی، بارز بودند.

.

(3)

روزنامه‌هایی که سپهسالار ایجاد کرد، خود را آزاد اعلام کرده بودند؛ «آزاد از هر قید و بندی و متعهد به دفاع از هر چه حق باشد و درج هر کردار زشتی از ناحیه حکومت و حکام.»

.

حاج ملاعلی کنی به ناصرالدین شاه نوشت: «کلمه قبیحه آزادی ... به ظاهر خیلی خوش است و خوب، (و لاکن) در باطن سراپا نقص است و عیوب.»

این روحانی متنفذ با ایده سپهسالار در مورد احداث راه آهن هم مخالفت کرد. در این باره به ناصرالدین شاه نوشت: «ساختن راه‌آهن موجب می‌شود که جماعت اروپایی به ایران سرازیر شوند. با هجوم عموم فرنگیان در بلاد ایران، کدام عالمی در ایران خواهد ماند و اگر بماند جانی و نفسی داشته باشد که یکدفعه وا دینا و وا ملتا بگوید؟»

و لابد می دانید که پروژه احداث راه آهن تا زمان رضاشاه، چهار پادشاه بعدتر، به تاخیر افتاد.

.

سپهسالار بعدها که از صدارت عزل شد، یک بار به ناصرالدین شاه نوشته بود: «وقتی که حاج ملاعلی کنی غله انبار داشت و مردم از گرسنگی می‌مُردند، من آذوقه عیال و خانه خودم را بیرون آورده قسمت به فقرا می‌کردم و او خرواری پنجاه تومان می‌برد و غله را به امید گران‌تر فروختن نمی‌داد و بندگان خدا تلف می شدند ... حالا آنها، ملاعلی کنی و یارانش، حافظ شریعت و فدوی مخرب دین است.»

.

(4)

پس از برکناری از صدراعظمی، میرزا حسین‌خان سپهسالار چندی فرمانروای گیلان بود. چندی پس از آن هم وزیر خارجه شد. باز هم بسیار کوشید تا شاه را به اندیشهٔ پیشرفت بیندازد ولی ناکام ماند. سرانجام والی خراسان شد و در شب ۲۳ آبان ۱۲۶۰ هـ.ش. در 53 سالگی در مشهد درگذشت.(+)

مدرسه سپهسالار در تهران اینک به نام «مدرسهٔ عالی (دانشگاه) شهید مطهری» شناخته می‌شود. در این مدرسه، بیشتر، علوم اسلامی تدریس می‌شد. پس از تشکیل دانشگاه تهران، مدرسهٔ سپهسالار به دانشکدهٔ علوم معقول و منقول تبدیل شد و پس از شهادت مرتضی مطهری نام آن به مدرسه عالی شهید مطهری تغییر یافت و اداره آن از طرف آیت‌الله خمینی به محمد امامی کاشانی سپرده شد.  

.

آیت‌الله مهدوی کنی در همایش بزرگداشت ملا علی کنی

کامنتها در پلاس(+)