زنجان از اتیوپی دور نیست!

زنجان از اتیوپی دور نیست!

گزارشی از بحران آب در استان

اشاره ـ من این گزارش را برای شماره 13 «فردای زنجان»، که 28 دی‌ماه منتشر می‌شود، نوشته‌ام (صفحه اول شماره 13: +). به نظرم با قدری مسامحه، این تیتر و محتوا، در حق همه استان‌ها و همه‌ی کشور، صادق باشد متاسفانه!

طرح گزارش را آقای محی‌الدین اسکندری کار کرده است.

.

آیه 30 سوره انبیا اشاره بسیار صریحی دارد: «وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاء كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ»: «هر چيز زنده‏اى را از آب پديد آورديم». این همان آیه‌ای است که در نشان شرکت آبفا (آب و فاضلاب) هم آمده. این روزها اما مدام خبرهای نگران کننده از سرمایه آبی کشور به گوش می‌رسد.

ایران کشوری با اقلیم عمدتاً گرم و خشک است. رشد سریع جمعیت ازجمله مهم‌ترین عوامل کاهش سرانه آب تجدیدشونده کشور در صدسال گذشته بوده؛ جمعیت ایران در طی این هشت دهه، از حدود ۸ میلیون نفر در سال ۰۶-۱۳۰۰ به ۷۸ میلیون نفر تا پایان سال ۱۳۹۲ رسیده است. بر این اساس میزان سرانه آب تجدیدپذیر ساﻻنه کشور از میزان حدود ۱۳۰۰۰  مترمکعب در سال ۱۳۰۰ به حدود ۱۴۰۰ مترمکعب در سال ۱۳۹۲ تقلیل یافته و در صورت ادامه این روند، وضعیت در آینده به‌مراتب بدتر خواهد شد.

روزنامه واشنگتن‌پست در تیرماه ۱۳۹۳، اعلام کرد ایران در بین ۲۴ کشوری قرار دارد که وضعیت آب در آن‌ها خطرناک است. واشنگتن‌پست، بحران ایران را ناشی از برنامه‌ریزی نادرست طی سه دهه اخیر دانسته بود. خردادماه سال ۱۳۹۳، خبرگزاری جهانی طبیعت با انتشار خبری، بحران شدید آب را برای ایران بزرگ‌ترین چالش در دوران معاصر خواند. در این گزارش آمده است که بر اساس مستندات راهبردهای بین‌المللی آینده (FDI)، ایران از سال‌ها پیش در معرض بحران آب قرار داشته اما در سه دهه اخیر برای آن گامی برداشته نشده است. این گزارش حاکی از آن است که ایران از مرحلهٔ آمادگی برای خطر عبور کرده و هم‌اکنون درخطر قرار دارد.

بااینکه گفته می‌شود اوضاع استان زنجان نسبت به برخی از استان‌ها هنوز بهتر است، اما سهم خبرهای بد از ذخیره آب استان نیز کم نیست. این خبرها همگی مربوط به‌روزها و هفته‌های اخیر است:

·         معاون بهره‌برداری آبفای زنجان: سطح آب سفره‌های زیرزمینی در زنجان به‌صورت مداوم در حال کاهش است.

·         همان مقام مسئول: ورودی آب سد تهم 13.4 میلیون مترمکعب و خروجی آن 24.8 میلیون مترمکعب است.

·         مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان: میزان روان‌آب‌های موجود در استان کم شده به‌طوری‌که هم‌اکنون میزان آب رودخانه قزل‌اوزن تا 50 درصد کاهش‌یافته است.

·         مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب شهری استان زنجان: آب سفره‌های زیرزمینی در شهرستان‌های ابهر و خرمدره کاهش‌یافته است.

·         فرماندار خرمدره: پنج برابر ظرفیت آب سد کینه‌ورس، از آب‌های زیرزمینی این شهرستان برداشت می‌شود.

·         مدیر امور آبفای خرمدره: ظرف مدت یک سال آبدهی چاه‌ها ۲۶ لیتر در ثانیه کاهش‌یافته است.

·         مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان: سالیانه 1.5 متر از آب‌های زیرزمینی دشت ابهر و خرمدره افت می‌کند و این بالاترین نرخ کاهش ذخایر در استان است.

·         مدیر آبفار سلطانیه: کمبود و آلودگی آب شرب در روستاهای فاقد پوشش آبفار سلطانیه فراگیر است

·         فرماندار خدابنده: 100 روستای شهرستان خدابنده کمبود آب دارند که از این تعداد 55 روستا در وضعیت بحرانی قرارگرفته‌اند.

.

علت چیست؟

برخلاف آنچه پیش‌تر به آن دامن زده می‌شد، کاهش بارندگی سهم اصلی را در این بحران بر دوش ندارد. مصرف نادرست آب توسط شهروندان و هرز رفتگی آب در شبکه‌های انتقال، ازجمله دلایلی است که برای کنترل بحران باید به آن‌ها توجه داشت.

همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد طی کمتر از 40 سال گذشته، تعداد چاه‌های کشاورزی حفرشده تنها در حوضه آبریز زنجانرود، 13 برابر شده است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان اخیراً در جلسه شورای حفظ حقوق بیت‌المال در امور اراضی ملی و منابع طبیعی زنجان به معضلی که باغشهرها علیه سرمایه آبی استان درست کرده‌اند اشاره‌کرده و گفته: «اغلب باغشهرها و یا افرادی که اقدام به تصرف اراضی ملی کرده‌اند از شرکت آب منطقه‌ای مجوز دریافت نکرده‌اند.»

امیر حمیدنیا این را نیز اضافه کرده که «اراضی کشاورزی که پیش‌ازاین به‌صورت کشت دیم بوده‌اند با احداث سدها، شیوه کشت خود را تغییر داده و اراضی خود را آبی کرده‌اند و همین موضوع موجب دامن زدن به افزایش میزان مصرف و برداشت از رودخانه‌ها شده است.»

فرماندار زنجان (مجید فرخی) نیز در همین جلسه اعلام کرده است: «بسیاری از اراضی که به‌صورت غیرقانونی مورد بهره‌برداری قرارگرفته‌اند، از آب چاه‌های غیرمجاز استفاده می‌کنند.»

.

متهم اصلی: «کشاورزی»

میانگین مصرف «جهانی» آب به این قرار است: کشاورزی: 70 درصد، صنعت و بهداشت: 23 درصد، شرب: 7 درصد.

اما «کشاورزی» در استان زنجان سهم بسیار بیشتری را از آن خودکرده است:  کشاورزی: 89.4 درصد، صنعت و بهداشت: 3.8 درصد، شرب: 6.7 درصد.

این آمار را مدیر بهره‌برداری آبفای زنجان اعلام کرده است.

این سهم خیره‌کننده از سرمایه آبی استان در حالی جریان دارد که بخشی از محصولات باغی استان همه‌ساله به دلیل عدم مدیریت لازم دورریز می‌شود و شهروندان در باغشهرها، آب، این سرمایه بی‌جایگزین را، صرف تفنن و کاشت محصولات کم‌ارزش می‌کنند.

.

چه باید کرد؟ چه نباید کرد؟

همین حالا نیز برای جبران خسارت‌های وارده به سرمایه آبی کشور بسیار دیر شده است. بسیاری از ما هنوز تصاویر مزارع خشک و احشام تلف شده  در اتیوپی و سومالی را از یاد نبرده‌ایم. هیچ کس هیچ تضمینی نداده که اگر همه دست به دست یکدیگر برای کنترل بحران ندهیم، زنجان، اتیوپی نشود! خوشبختانه همه شواهد و قرائن حاکی از آن است که دولت جدید به درستی متوجه این وضعیت خطرناک شده و قوانین لازم را به خصوص در لایحه بودجه سال آینده منظور کرده است. از سویی اما اخبار ناخوشایندی می‌رسد از این که عجله برخی مراکز دولتی در تخصیص بودجه برای اصلاح شبکه آبیاری کشاورزی، همچون برخی طرح‌ها که بودجه‌های آن سر از خرید ماشین و ملک در می‌آورد، ممکن است این اراده را نیز به ضد خود تبدیل ‌کند.

در این باره، دوباره گزارش خواهیم کرد.

.

.

در پلاس (+)