دکتر حسین بشیریه (استاد سابق دانشگاه تهران و استاد کنونی دانشگاه سیراکیوز آمریکا) مقاله‌ای ارزشمند و خواندنی دارد با عنوان «زمینه‌های سیاسی و اجتماعی فروپاشی رژیم‌های غیردمکراتیک و گذار آنها به دمکراسی» (مندرج در کتاب «گذار به دمکراسی – دفتر نخست» (نشر نگاه معاصر)).
ایشان در جمع‌بندی نظری مقاله خود می‌نویسد که «همه فروپاشی‌ها لزوما به گذار به دمکراسی نمی‌انجامد بلکه برخی فروپاشی‌ها با ویژگی‌های خاصی ممکن است، رژیم دمکراتیک به دنبال خود بیاورند. آنچه بر طبق این استدلال در گذار به دمکراسی پس از فروپاشی رژیم‌های غیردمکراتیک موثر است نه چهار ویژگی نظام سیاسی یا بحران‌های چهارگانه رژیم‌های غیردمکراتیک (بحران مشروعیت، بحران کارایی، بحران سلطه و بحران در همبستگی طبقه حاکمه)، بلکه چهار ویژگی جنبش اجتماعی (یعنی نوع نارضایتی‌ها، نوع سازماندهی، نوع ایدئولوژی و نوع رهبری) است.»
ایشان سپس دو فرمول زیر را ارائه می‌کند:
فرمول نخست؛ که منجر به گذار "غیردمکراتیک" بعد از فروپاشی می‌شود:
نارضایتی‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی
جامعه توده‌ای، ضعف تشکیلات جامعه مدنی، بسیج پذیری توده‌ای
ایدئولوژی غیردمکراتیک، یا توتالیتر محافظه‌کارانه، شبه‌دمکراتیک، سنت‌گرا، پدرسالارانه
رهبران و نخبگان اقتدارطلب، تمامیت‌خواه، مخالف سازش و ائتلاف، توده‌گرا، ایدئولوژیک
فرمول دوم؛ که منجر به گذار "دمکراتیک" بعد از فروپاشی می‌شود:
نارضایتی‌های سیاسی، مشارکت‌خواهی، ضدیت با خودکامگی، رقابت‌جویی، مطالبه حکومت قانونی، مخالفت با توتالیتاریسم، مطالبه حکومت قانونی و جامعه باز و حقوق مدنی و سیاسی
سازمان‌ها و تشکلات جامعه مدنی، قوت علائق گروهی، صنفی، حزبی، تکوین خطوط فکری متمایز، تکوین عرصه عمومی
ایدئولوژی دمکراتیک یا برجستگی آن نسبت به ایدئولوژی‌های دیگر
رهبران و نخبگان مصالحه‌گرا، اهل سازش و ائتلاف، هوادار تحزب، دارای پایگاه اجتماعی مدرن (به ویژه در بین طبقه متوسط جدید)
همان طور که در این دو فرمول آمده، از منظر دکتر بشیریه، به طور قابل ملاحظه‌ای این ویژگی‌های جنبش اجتماعی معترض است که تکلیف دوران «بعد از فروپاشی» را معین می‌کند نه ویژگی‌های رژیم مورد اعتراض.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر