دکتر حسین بشیریه، استاد سرشناس علوم سیاسی،
طی یک سخنرانی در اسفند ماه 82 به «موانع گذار به دمکراسی در ایران» پرداخته. متن این
سخنرانی در کتاب «گذار به دمکراسی» (کتاب نخست – نشر نگاه معاصر) چاپ شده.
.
او می گوید: «جوهر دمکراسی بیشتر در رقابت
نمایان می شود تا در مشارکت. حتی مشارکت صد در صد مردم در انتخابات تضمین کننده وجود
دمکراسی نیست. چه بسیار نظامهای غیردمکراتیکی که در قرن بیستم موفق به احضار قریب به
اتفاق مردم در صحنه انتخابات شده اند.»
.
وی آنگاه ضمن ارائه گزارشی آماری از روند
رو به رشد دمکراسی خواهی در جهان، به بررسی نمونه ایران پرداخته و از حیث «انسجام و
همبستگی ساختاری و ارزشی نخبگان حاکم» (به عنوان یکی از فرآیندهای گذار به دمکراسی
در تحلیل های جدید)، دوره بعد از انقلاب را به 4 بخش تقسیم کرده و در نهایت نوشته:
«گسترش شکاف میان ایدئولوژی رسمی و افکار عمومی، ممکن است از لحاظ سیاسی دو نوع پیامد
کاملا متفاوت به بار آورد: «یکی ایدئولوژی گریزی فعال و رقابت جویی و مشارکت طلبی و
مقاومت و کوشش برای ایجاد همبستگی و هنجارها و هویت های دیگر به نحوی که در دوران اصلاحات
تا اندازه ای تجربه شد و دوم ایدئولوژی گریزی منفعلانه و گسترش آنومی (بی هنجاری سیاسی)
و بی تفاوتی و انفعال سیاسی و ظهور جامعه توده ای منفعل در مقابل جامعه توده ای فعال
یا بسیج پذیر. چنین وضعیتی محصول ناکامی در گذار به همبستگی دمکراتیک جدید و شکست جنبش
اصلاحات بوده و یا به واسطه آن شدت یافته است.»
.
او با توجه به ساختار قدرت سیاسی در ایران،
سه شکل رژیم را مستعد شکل گیری می داند:
اول: پوپولیسم که محصول تمرکز و انحصار
قدرت سیاسی از یک سو و جامعه توده ای فعال و بسیج پذیر بود (دهه 60)
دوم: شبه دمکراسی معلق که برآیند میزانی
از عدم تمرکز و رقابت در قدرت سیاسی از یک سو و جامعه مدنی نسبتا فعال بود (دوره اصلاحات)
سوم: رژیم محتملی که به واسطه تعلیق فرایند
گذار به دمکراسی پدید می آید و حاصل ترکیب تمرکز و انحصار قدرت سیاسی از یک سو و ظهور
جامعه توده ای منفعل و یا بسیج ناپذیر از سوی دیگر است.
.
دکتر بشیریه گسترش بی هنجاری سیاسی را فراورده
تعارض میان ایدئولوژی رسمی و افکار عمومی و از سوی دیگر محصول ناکامی در گذار در طی
سال های اصلاحات می داند. وی بر این باور است که ساختار قدرت از تشکیل همبستگی و هویت
دمکراتیک – مدنی جلوگیری کرده و با توجه به
ضعف فزاینده همبستگی ایدئولوژیک خود در تشدید بی هنجاری سیاسی موثر بوده است.
او این سخنرانی را بعد از انتخابات مجلس
هفتم ایراد کرده؛ انتخاباتی که با رد صلاحیت گسترده اصلاح طلبان، برگزار و باعث بازگشت
دوباره اصولگرایان به قوه مقننه شد.
.
حال اگر جامعه منفعل کنونی ایران را مورد
توجه قرار دهیم، و در کنار آن یک دستی حضور اصولگرایان در رأس و بدنه هر سه قوه، به
نظر می رسد از بین رژیم های پیش بینی شده دکتر بشیریه، حالت سوم شکل گرفته.
.
در چنین حالتی یخ بسیج پذیری مردم چگونه
می تواند آب شود؟
.
بی شک شرایط وخیم اقتصادی کشور، و فشاری که همه بنگاه های اقتصادی
و عامه مردم را نشانه رفته، در کنار همه بدی هایی که دارد، در عین حال می تواند مایه
فعال شدن سرشت بسیج پذیری مردم ایران شود؛ سرشتی که در مواقف متعدد تاریخی باعث ایجاد
تحولات مهمی شده.
.
بر همین مبنا، معتقدم طرح تحریم خرید سه
روزه لبنیات و نان، به خصوص با توجه به همگانی شدن ایده آن، طرحی بسیار ارزشمند است؛ حتی اگر
مردم قبل از موعد تحریم و بعد از آن کلی خرید کنند! ساده ترین راه نقد این ایده، البته
تمسخر آن است. اما حتی اگر بخشی از مردم، نه حتی سه روز، به قدر نصف روز هم، حتی جایی
که نزدیک هم نیستند، کاری مشترک را در قالب اعتراض انجام دهند، این می تواند طلیعه
روشنی برای فردا باشد. مهم است که این کار انجام شود، انجام شدن اش را همه به هم خبر
دهند، و به آرامی چنین ایده هایی ادامه داشته باشند و رها نشوند. یخ انفعال باید آب
شود: این از همه چیز مهم تر است.
.
لینک مرتبط: ایران بدون شیر اطمینان(+)
.
.
عالی بود. خیلی متشکرم آقای معینی. توی این برهوت وبلاگستان که افراد یا نمی‌نویسند یا اگر هم می‌نویسند شهامت سیاسی نوشتن را یا توان درست نوشتن را یا مثل من هر دو را ندارند، وجود شما مایه‌ی دلگرمی است...
پاسخحذف+امیر مسعود
پاسخحذف.
شما لطف دارید.
خوشحالم که مفید می دانید :)